حروف مقطعه چه معنایی دارند و چرا در ابتدای بعضی از سور‌ه‌ها آمده‌اند؟

اسرار حروف مقطعه

حروف مقطعه حروفی هستند که در زمان قرائت جدا از هم خوانده می‌شوند. این حروف در آغاز 29 سوره از قرآن قرار گرفته‌اند. جالب است که این حروف دقیقا شامل نیمی از حروف الفبای زبان عربی (14 حرف از 28 حرف) هستند و از هر دسته از حروفِ دارای صفات مشترک، نیمی از آنها در این حروف موجود است. درباره راز و رمز این حروف نظرات متفاوتی وجود دارد.

به جز قرآن هیچ کتاب آسمانی دیگری مشتمل بر حروف مقطعه نیست. حروف مقطعه همیشه جزو کلمات اسرار آمیز….

1- این حروف از اسرار الهی بوده یا از اسرار بین .....

2- اشاره است به اسم و صفات پروردگار؛. .....

3- این حروف اشاره به این است که این کتاب آسمانی با آن عظمت و اهمیتی که تمام سخنوران عرب و غیر عرب را متحیر ساخته و.....

4- ممکن است یکی از کارکر‌د‌های این حروف، جلب توجه شنوندگان و دعوت آنها به سکوت و استماع بوده باشد....

 قرآن بوده و بحث درباره‌ی معنای آن از مباحث پیچیده محسوب می‌شده است.

هر چند در این باره نظرات گوناگونی از سوی مفسران بیان شده اما تا کنون هیچ نظری به شکل اطمینان بخش و یقینی مطرح نشده و آنچه بوده، حدس و گمان‌هایی است که یا بر مبنای بعضی روایات یا بر اساس استنباط شخصی مفسران بیان شده.

مرحوم طبرسی (ره) در تفسیر «مجمع البیان» در ابتدای تفسیر سوره بقره به 11 مورد از این نظرات اشاره کرده است. مرحوم علامه طباطبائی (ره) صاحب «تفسیر المیزان» نیز در ابتدای تفسیر سوره‌ی شوری ضمن نقل همان موارد از مجمع البیان به بیان توضیحات تکمیلی پرداخته است.

این مباحث به جز تفاسیر، در بعضی از کتب علوم قرآنی و تاریخ قرآن نیز منعکس شده‌اند. ما در اینجا به برخی از نظرات مهم اشاره می‌کنیم:

1- این حروف از اسرار الهی بوده یا از اسرار بین خدا و پیامبر اکرم - سلام الله علیه و آله و سلم- هستند و کسی به معنای آنها آگاه نیست.

2- اشاره است به اسم و صفات پروردگار؛ این تفسیر‌های مختلف منافاتی با یکدیگر ندارند و ممکن است، تمام این تفسیر‌ها به عنوان بطن‌های مختلف قرآن اراده شوند.

3- این حروف اشاره به این است که این کتاب آسمانی با آن عظمت و اهمیتی که تمام سخنوران عرب و غیر عرب را متحیر ساخته و دانشمندان را از معارضه با آن عاجز کرده است، از جنس همین حروفی بوده که در اختیار همه است و آنها را در کلمات روزمره خود به کار می‌برند.

یکی از نکاتی که این نظریه را تأیید می‌کند، این است که در 24 مورد از سوره‌هایی که با حروف مقطعه شروع شده‌اند، بلافاصله از این حروف، از قرآن و عظمت و اعجاز آن سخن به میان آمده و این خود نشان از ارتباط میان این حروف با عظمت قرآن دارد.

4- ممکن است یکی از کارکر‌د‌های این حروف، جلب توجه شنوندگان و دعوت آنها به سکوت و استماع بوده باشد. بیشتر سوره‌هایی که با حروف مقطعه شروع می‌شوند، سوره‌هایی هستند که در مکه نازل شده‌اند. می‌دانیم که در آنجا مسلمانان در اقلیت بودند و مخالفان لجوج و سرسخت، حتی حاضر نبودند به سخنان پیامبر گوش دهند که ببینند چه می‌گوید! آنان سعی می‌کردند که در زمان سخن گفتن ایشان شلوغ کنند و جار و جنجال به راه بیندازند تا کسی سخن آن حضرت را نشنود.

در بعضی از آیات قرآن (مانند آیه 26 سوره فصلت) به این مطلب اشاره شده است. ذکر این حروف در آغاز سخن، مطلب عجیب و نوظهوری بود که حس کنجکاوی شنوندگان را برمی‌انگیخت و ساکت می‌شدند تا ببینند در ادامه از پیامبر چه می‌شنوند.

علاوه بر آنچه در بیان معنای حروف مقطعه بیان شده، مطالعات دقیقی توسط بعضی از دانشمندان است که نشان می‌دهد ارتباط شگفت‌انگیزی میان این حروف با سوره‌هایی که در آغاز آن قرار گرفته‌اند، هم از نظر محتوایی و هم از نظر لفظی وجود دارد.

در اینجا به اختصار به بیان 2 نمونه از این موارد می‌پردازیم:

مرحوم علامه طباطبائی (ره) معتقد است: «سوره‌هایی که حروف مقطعه سرآغاز آنها یکسان است، از نظر مضمون نیز به یکدیگر شباهت دارند؛ به طوری که شباهت بین آنها در سایر سوره‌ها دیده نمی‌شود.» ایشان می‌افزایند: « از سوی دیگر می‌بینیم سوره اعراف که با «المص» آغاز شده، مطالبی را که در سوره‌ های «الم» و سوره «ص» هست، در خود جمع کرده! و نیز می‌بینیم سوره رعد که با حروف «المر» افتتاح شده، مطالب هر دو دسته سوره‌هایی که با «الم» و «المر» شروع می‌شوند را داراست! از اینجا استفاده می‌شود که این حروف رموزی هستند بین خدای تعالی و پیامبرش که معنای آنها از ما پنهان است و فهم عادی ما راهی به درک آنها ندازد، مگر به همین مقدار که حدس بزنیم بین این حروف و مضامینی که در سوره‌های هر یک آمده ارتباط خاصی هست و چه بسا اگر اهل تحقیق در مشترکات این حروف دقت کنند و مضامین سوره هایی را که بعضی از این حروف در ابتدای آنها آمده با یکدیگر مقایسه کنند، رموز بیشتری برای آنها کشف شود».